Гета ў Валынцах

Гета ў Валынцах (лета 1941 — 22 лютага 1942) — яўрэйскае гета, месца прымусовага перасялення яўрэяў вёскі Валынцы Верхнядзвінскага раёна падчас Халакосту.

Значную частку насельніцтва мястэчка Валынцы перад вайной складалі габрэі — 38 дамоў^[1].

Да пачатку вайны ў Валынцах жылі і габрэі з Германіі. У свой час яны беглі ў Польшчу, а пасля 17 верасня 1939 года — у БССР^[1][2][3].

Польскія ўцекачы 1939 года, якія былі ў Валынцах, распавядалі пра жахі нямецкай акупацыі. Аднак эвакуявацца захацелі і здолелі нямногія. А частка з тых, хто рызыкнуў выйсці ў далёкую дарогу на ўсход, неўзабаве быў расстраляны немцамі з самалётаў альбо быў вымушаны вярнуцца^[1][2][3].

12 (10^[4]) ліпеня 1941 года нямецкія войскі занялі Валынцы. Акупацыя доўжылася тры гады — да 12 ліпеня 1944 года^[2][3].

Валынцы дзяліліся ракой Дрыса, прытокам Заходняй Дзвіны, на дзве няроўныя часткі. Немцы, рэалізуючы гітлераўскую праграму знішчэння яўрэяў, арганізавалі ў мястэчку гета, адвёўшы пад яго маленькую частку мястэчка — некалькі невялікіх вуліц за Дрысай. Усіх габрэяў сагналі туды. Гета абгарадзілі калючым дротам^[1][4]. Выходзіць без дазволу габрэям забаранялася, але дбайную ахову акупанты не выстаўлялі, таму што мала хто адважваўся бегчы^[1].

Вязняў ганялі на цяжкія прымусовыя працы ў суседнюю вёску Прудзінкі, у тым ліку нарыхтоўваць дровы і расчышчаць дарогі^[2][3].

Каля 130 (84^[5][6][7]) чалавек забілі 22 лютага 1942 года каля вёскі Кавалеўшчына за 500 метраў ад дарогі Прудзінкі—Валынцы^{[1][2][3][4][7]}.

Пасля вайны ў мястэчка вярнулася некалькі яўрэйскіх сем'яў^[2][3].

У 1991 годзе жыхарка Валынцоў Марыя Ягораўна Булаўская па памяці склала спіс ахвяр генацыду яўрэяў у мястэчку — каля 40 прозвішчаў, але поўнага спісу няма^[2][3][8].

У Валынцах на брацкай магіле забітых падчас Катастрофы габрэяў быў усталяваны помнік з надпісам: «Ахвярам фашызму лютага 1942 года». У 2013 годзе на месцы старога помніка быў усталяваны новы, з надпісамі на трох мовах — беларускай, англійскай і іўрыце^[9].

• У. С. Богау, А. Ф. Бубала i iнш. (рэдкал.); А. Ф. Бубала. (уклад.). «Памяць. Верхнядзвінскі раён». Гісторыка-дакументальная хроніка гарадоў і раѐнаў Беларусі. кніга 1. — Минск: "Паліграфафармленне", 1999. — 526 с. — ISBN 985-6351-06-5.
• Холокост на территории СССР. Энциклопедия / Гл. ред. И. А. Альтман. — 2-е изд., испр. и доп. — М.: РОССПЭН, 2011. — 1143 с. — ISBN 978-5-8243-1463-2.
• Свидетельствуют палачи. Уничтожение евреев на оккупированной территории Беларуси в 1941—1944 гг. / Составители В. И. Адамушко, И. П. Герасимова, В. Д. Селеменев. — 2-е издание. — Мн.: НАРБ, 2010. — 199 с. — ISBN 978-985-6372-67-7.