Халакост у Лоеўскім раёне

За час акупацыі практычна ўсе яўрэі Лоеўскага раёна былі забітыя, а нешматлікія ацалелыя ў большасці ваявалі пасля ў партызанскіх атрадах.

Рэалізуючы нацысцкую праграму знішчэння яўрэяў, немцы стварылі на тэрыторыі раёна адно гета — у Лоеве.

Да вайны ў Лоеве было 535 прадстаўнікоў народа — 11,8 % насельніцтва^[1].

Яўрэі былі пастаўлены па-за законам і беспакарана забіваліся. У верасні 1941 года немцы арганізавалі ў мястэчку гета «адкрытага тыпу» — яўрэяў пакінулі жыць у сваіх дамах і выкарыстоўвалі на прымусовых работах. Тэрыторыя гета не ахоўвалася, але вязням забаранілі наведваць грамадскія месцы, хадзіць па галоўнай вуліцы пасёлка і прылюдна мець зносіны з няўрэямі^[2][3][4][1].

Гета было знішчана ў выніку двух расстрэлаў. Першы быў арганізаваны ў канцы кастрычніка 1941 года. У Лоеў прыехалі карнікі з Гомеля, адабралі 18 спецыялістаў і адправілі іх па дамах. Астатніх адвялі да загадзя выкапаных ямаў і расстралялі. Дзяцей закапалі жывымі. Забойствам кіравалі камендант жандармерыі Брук і камендант пагранатрада Крыгер. Усяго ў гэты дзень былі забітыя каля 150 чалавек. Частку адправілі ў лагер пад Гомелем і забілі ўжо там^[5][2][1][6].

Другі расстрэл немцы правялі праз месяц — у лістападзе 1941 года ў Лоеў зноў прыбыў карны атрад. Памочнік начальніка паліцыі Архіп Далгалычэнка сабраў яўрэяў, якіх адвялі за Дняпро і забілі. Адну яўрэйскую сям’ю паліцыі знайшлі побач з Лоевым ва ўкраінскай вёсцы Кам’янка. Намеснік каменданта Трафім Зайцаў з Паўлам Кардашам і Іллёй Мазурам прывезлі арыштаваных у Лоеў, адвялі за Дняпро і таксама расстралялі^[2].

Частка мясцовых жыхароў, нягледзячы на забарону дапамагаць яўрэям пад пагрозай смерці, усё роўна спрабавала ратаваць іх. Напрыклад, сям’ю Зеліка Шусмана выратавалі даваенныя суседзі Павел і Дар’я Канаплянікі. На беразе Дняпра яны выкапалі зямлянку, прыносілі туды прадукты, а зімой пераправілі Шусманаў да партызан^[1].

Надзвычайная Дзяржаўная камісія ў сакавіку 1944 года зрабіла ўскрыццё трох брацкіх магіл у двары будынка былой паліцыі і выявіла 150 целаў, з якіх 45 дзяцей да 14 гадоў^[1].

Парэшткі расстраляных перапахавалі на могілках на вуліцы Камсамольскай. У 1967 годзе на магіле быў усталяваны абеліск. Аднак надпіс на помніку паведамляў толькі пра 87 мірных жыхароў Лоева. Што гэта яўрэі, не згадвалася^{[2][7][8][1][6]}.

• В. Гехтман. «Долина исчезнувших общин». — Хайфа: «Пеледфус Хайфа Ltd», 2004.
• Г. П. Пашкоў, С. А. Мятлiцкi, С. П. Самуэль i iнш. (рэдкал.); Л. В. Календа, В. П. Крупейчанка (уклад.). «Памяць. Лоеўскi раён». Гісторыка-дакументальная хроніка гарадоў і раѐнаў Беларусі.. — Мн.: «Беларуская энцыклапедыя», 2000. — 592 с. — ISBN 985-11-0176-1.
• Холокост на территории СССР. Энциклопедия / Гл. ред. И. А. Альтман. — 2-е изд., испр. и доп. — М.: РОССПЭН, 2011. — 1143 с. — ISBN 978-5-8243-1463-2.
• Свидетельствуют палачи. Уничтожение евреев на оккупированной территории Беларуси в 1941—1944 гг. / Составители В. И. Адамушко, И. П. Герасимова, В. Д. Селеменев. — 2-е издание. — Мн.: НАРБ, 2010. — 199 с. — ISBN 978-985-6372-67-7.