Бањане

Бањане Бањани
Поглед на селото Бањане
Бањане Местоположба на Бањане во Македонија Бањане на карта
Координати 42°6′29″N 21°23′17″E / 42.10806°N 21.38806°E / 42.10806; 21.38806
Регион	Скопски
Општина	Чучер-Сандево
Област	Црногорија
Население	527 жит. (поп. 2021)[1]
Пошт. бр.	1011
Повик. бр.	02
Шифра на КО	25006
Надм. вис.	500 м
Слава	Ѓурѓовден[2]
Бањане на општинската карта Атарот на Бањане во рамките на општината
Бањане на Ризницата

Бањане (се користи и Бањани) — село во Општина Чучер-Сандево, во областа Црногорија, во околината на градот Скопје.

Селото е споменато под името Бањане во 1308 година. Се верува дека неговото име доаѓа од бања и наставката -ане, со значење „луѓе дојдени од Бања“. Во минатото селото било создадено околу изворот Бања, но поради бигорливата вода народот се разболел и го преместил селото на сегашното место.^[3]

Селото се наоѓа во северниот дел на Скопската Котлина, на територијата на Општина Чучер-Сандево, под југозападната падина на Скопска Црна Гора.^[4] Селото е ридско, на надморска височина од 500 метри. Од градот Скопје, селото е оддалечено 15 километри.^[4]

Бањане има одлична местоположба и атарот изобилува со шуми и пасишта во северниот дел, а во јужниот дел се наоѓа обработливо земјиште. Низ него поминува и Бањанска Река. Мештаните со вода за пиење се снабдувале од бунари, пумпи и чешми.^[5]

Месностите во атарот ги носат следниве имиња: Крепје или Рид, Барница, Средни Рид, Сливовиќ, Састанци, Спас, Шупљи Камен, Доњи Забел, Свињачки Дол, Крна Глава, Јама, Појата, Брдарица, Трника, Марков Камен, Петров Камен, Мојсовац, Ѓорѓијов Гроб, Гнојине, Широка Нива, Капавац, Крс, Мавала, Рупа, Грамада, Бања, Подселац и Јаз.^[5]

Селото има збиен тип, со што куќите една на друга се наслонуваат, а низ нив поминуваат мали сокаци. Во маалата куќите се групирани по родови.^[5]

Бањане отсекогаш се сметало за едно од најважните села во областа на Скопска Црна Гора, веднаш зад поголемите Кучевиште и Љубанци.^[5]

Околни села се Горњане и Чучер од запад, Кучевиште од исток и Глуво/Бразда од југ.

Бањане се смета за стара населба во областа на Скопска Црна Гора. Првпат е споменато на почетокот на XIV век, кога кралот Милутин го споменил во една од своите грамоти во периодот 1302-1308. Селото било сопственост на познатиот средновековен манастир „Св. Никита“. Второто споменување на селото е од XV век, кога на 9 февруари 1445 година Иса-бег го предал на својата Алаџа-џамија во Скопје.^[5]

Преданието наведува дека селото првин се наоѓало илјада метри источно од денешната местоположба околу карстниот извор Бања или Дуло, односно под ридот Крепје. Таму се наоѓала голема населба од 500 словенски куќи. Самото име на селото потекнува од тој извор. Сепак, од таму селаните морале да избегаат поради некој зулум, најверојатно кон крајот на XVII век. На тоа селиште има одредени остатоци од старини, најмногу од куќи и гробови, а постои и црквиште „Св. Мина“.^[5]

Селото не било преместено наеднаш, туку домаќинствата се селеле повеќепати. Предците на денешните староседелски родови потекнуваат од тоа селиште. Некои христијани се преселиле и во денешното албанско село Блаце, каде порано имало словенско население. Од тие родови потекнува големиот исламизиран род Ковачи.^[5]

Во близина на селото се наоѓа возвишението Тромеѓа, каде се наоѓа средновековниот манастир „Св. Никита“. Околу него се наоѓаат селата Горњане, Чучер и Бањане, поради што бројни автори, манастирот го одредуваат на едно од селата.^[5]

Според бугарските извори, во селото се доселиле српски доселеници во периодот 1689-1739 година.^[6]

Планинската падина над селото е доста блага, поради што во минатото дел од шумата бил исечен и земјиштето било наменето за ниви. На две места се наоѓале и мали населби познати како Букоо-рамна (или Букарана) и Св. Спас. Таму живееле родовите Попови, Коларови, Павчевиќи и Вуканови. Во селиштето Букоо-рамна се наоѓа црквиштето „Св. Јован“.^[5]

Селото трпело напади за време на турскиот период од страна на муслиманските жители и не добивало заштита од страна на државата.^[5]

Во XIX век, селото е дел од нахијата Кара Даг во Скопската каза во Отоманското Царство.

Во 1916 година, бугарската војска сакала да го запали селото.^[5]

Селото учествувало во НОБ со многубројни борци.^[7]

Атарот на селото е голем и зафаќа простор од 15 км². На него преовладуваат шумите на површина од 1.915,1 хектар, на пасиштата отпаѓаат 301,1 хектар, а на обработливото земјиште 153 хектари.^[4]

Селото, во основа, има мешовита земјоделска функција.^[4]

До крајот на турската власт во 1912 година, селото не било поделено на чифлици, а по Првата светска војна, селаните добиле плодна земја во самата котлина, околу селото Бардовци.^[5]

Околу селото се наоѓаат четири рударски окна, од кои порано се вадела железна руда.^[5] Денес, во селото работи рудникот „Бањане“, отворен во 1964 година, наменет за неметални минерални суровини.

Според опширните османлиски дефтери за населението на Скопската Каза од 1832/33 година, селото било христијанско, со 37 христијански домаќинства. На овој попис биле забележани 143 мажи христијани, со 31 новороденчe. Се проценува дека селото во тој период имало 348 жители.^[8]

Стефан Верковиќ во 1857 го бележи со 668 жители.^[9]

Според податоците на Васил К’нчов („Македонија. Етнографија и статистика“) од 1900 година, во Бањане живееле 400 жители, сите Македонци.^[10] Според секретарот на Бугарската егзархија Димитар Мишев („La Macédoine et sa Population Chrétienne“), во 1905 година во Бањане имало 600 жители, патријаршисти.^[11]

Според германска карта издадена во 1941 година, а заснована на пописот на Кралството Југославија во 1931 година, селото имало 700 Македонци.^[12]

Селото е средно по големина, со мало намалување на бројот на населението. Во 1961 година селото броело 687 жители, од кои 382 биле Македонци, а 293 Срби, додека во 1994 година имало 563 жители, од кои 324 се Срби, 221 Македонец и осум жители Роми.^[4]

Според пописот од 2002 година, во селото Бањане живееле 597 жители, од кои 294 Македонци, 288 Срби, 9 Роми, 1 Албанец и 5 останати.^[13]

Според последниот попис од 2021 година, во селото живееле 527 жители, од кои 255 Македонци, 215 Срби, 7 останати и 50 лица без податоци.^[14]

Низ годините ова било вкупното население и етничка припадност на населението во Бањане:

* Извор: Државен завод за статистика на Македонија (1948-2021), според податоци од официјалните пописи во соодветните години

Бањане е православно македонско-српско село. Неговите родови се староседелски и доселеници. Првите најпрвин живееле на селиштето околу изворот Бања, додека доселеници потекнуваат од повеќе места.^[5]

Родови во селото се:

• Староседелци: Башчиќевци се делат на Рајковчевци (8 к.) и Жежовци^[15][16] (6 к.) и Василковци (5 к.), од овој род бил Ѓоргија Башчиќевски, кој бил кмет на селото; Ковачевци (3 к.); Кировци (6 к.); Јазаџини (6 к.), Паунковци (3 к.), Царевци (3 к.) и Цигови (1 к.), порано претставувале еден род; Чакаловци (8 к.); Миличини (5 к.); Вујовци (6 к.); Шопкини (6 к.), Шаговци (5 к.) и Љубовчеви (2 к.), потекнуваат од ист предок.
• Доселеници: Поповци (10 к.), доселени се од местото Букоо-рамно на планината Скопска Црна Гора; Павчевци (5 к.), и тие се доселени од местото Букоо-рамно, една нивна гранка се вика Вукановци, го знаат следното родословие: Раде (жив на 64 г. во 1969 година) Перо-Додо-Стојко, од Букоо-рамно се доселил неговиот татко; Коларовци (9 к.), доселени се од местото Св. Спас на планината Скопска Црна Гора; Горанчани (7 к.), доселени се од денешното албанско село Горанце кај Качаничка Клисура; Крагујевци (5 к.), за нив некој наведува дека се доселени од околината на Крагуевац, Србија. Меѓутоа, тие имаат ниви на местото Св. Спас па најверојатно од таму се доселени; Бошковци (8 к.), доселени се од Велешко; Станковчевци (4 к.), доселени се од Чучер; Василевци (3 к.), доселени се од Горњане, каде припаѓале на родот Маринковци, чие понатамошно потекло е од денешното албанско село Ѓурѓевдол во Качаничката Клисура; Мутовци (4 к.), доселени се однекаде и Кајовци (13 к.), по потекло се од селото Ѓерекара во Биначка Морава. Во тоа село по кажување биле тројца браќа. Меѓутоа кога се вршело потурчување двајца браќа го примиле исламот, а едниот не сакал да го прими и избегал и се иселил во селото Горњане. Меѓутоа неговата куќа во Горњане изгорела и затоа се иселиле во селото Чучер. Во Чучер останале неговите два сина (денес 20 к.), додека третиот дошол во селото Бањане.

Во селото живеат и Костиќи (1 к.), православни Роми, доселени во 1968 година од Могила во областа на Биначка Морава.

• Месна заедница

Селото влегува во рамките на Општина Чучер-Сандево и која не била променета при новата територијална поделба на Македонија во 2004 година.

Во периодот од 1996 до 2004 година, селото било дел од тогашната Општина Чучер-Сандево.

Во периодот од 1962 до 1996 година, селото било сместено во големата општина Кале.

Во периодот од 1955 до 1962 година, селото било дел од тогашната општина Бутељ. Потоа, оваа општината била распуштена и била префрлена во општината Кале.

Во периодот 1952-1955, селото било дел од тогашната Општина Бразда, во која покрај селото Бањане, се наоѓале и селата Блаце, Бразда, Визбегово, Глуво, Горно Оризари, Горњане, Мирковци и Чучер. Во периодот 1950-1952, селото исто така било дел од некогашната општина Бразда, во која влегувале селата Бањане, Бразда, Глуво, Горњане, Мирковци, Оризари и Чучер.

Во селото постои избирачкото место бр. 2462 според Државната изборна комисија, сместено во просториите на месната заедница.^[17]

На претседателските избори во 2019 година, на ова избирачко место биле запишани вкупно 381 гласач.^[18]

Археолошки наоѓалишта^[19]

• Бања — водовод од римско време;
• Дуло — вила рустика од доцноантичко време; и
• Св. Ѓорѓи — осамен наод од римско време.

Цркви^[20]

• Црква „Св. Ѓорѓи“ — главна селска црква;
• Црква „Св. Илија“ — манастирска црква;
• Црква „Св. Богородица“ — манастирска црква;
• Црква „Св. Благовештение“ — средновековна црква, од 1514 година;
• Црква „Вознесение Христово“ — средновековна црква која е од XV век; и
• Црква „Св. Јован“ — стара црква во месноста Букоо-рамна.

Манастири

• Манастир „Св. Илија“ — манастир северно од селото покрај Бањанска Река; и
• Манастир „Св. Богородица“ — манастир северно од Бањане, сместен над Горњане.

Спомен-плочи

• Спомен-плоча за загинатите борци од НОБ

Реки

• Бањанска Река — планинска река, тече низ селото

Родени во Бањане

• Стефан Василев — борец во Балканските војни^[21]
• Благоја Вујов (1901-1943) — македонски партизан, борец за слобода на Македонија и учесник во НОВ
• Бранислав М. Вујовски — македонски партизан, борец за слобода на Македонија и учесник во НОВ ^[22]
• Бојко Василевски (1921-1945) — македонски партизан, борец за слобода на Македонија и учесник во НОВ
• Бошко Чакалов (1925-1944) — македонски партизан, борец за слобода на Македонија и учесник во НОВ
• Бошко Шаговиќ (1909-1944) — македонски партизан, борец за слобода на Македонија и учесник во НОВ
• Ратко Шагов (1922-1946) — македонски партизан, борец за слобода на Македонија и учесник во НОВ
• Краљо Т. Шаговски — македонски партизан, борец за слобода на Македонија и учесник во НОВ ^[22]
• Војчо Коларовски (?-1944) — македонски партизан, борец за слобода на Македонија и учесник во НОВ
• Душан Бошковиќ (1923-1944) — македонски партизан, борец за слобода на Македонија и учесник во НОВ
• Стојко Ц. Бошковиќ — македонски партизан, борец за слобода на Македонија и учесник во НОВ ^[22]
• Милан П. Бошковиќ — македонски партизан, борец за слобода на Македонија и учесник во НОВ ^[22]
• Душан Василевски (1925-1944) — македонски партизан, борец за слобода на Македонија и учесник во НОВ
• Живко Поповски (1926-1945) — македонски партизан, борец за слобода на Македонија и учесник во НОВ
• Краљо Поповски (1900-1944) — македонски партизан, борец за слобода на Македонија и учесник во НОВ
• Петко Л. Поповски — македонски партизан, борец за слобода на Македонија и учесник во НОВ ^[22]
• Стојче Поповски — македонски партизан, борец за слобода на Македонија и учесник во НОВ ^[22]
• Никудин К. Поповиќ — македонски партизан, борец за слобода на Македонија и учесник во НОВ ^[22]
• Стојко П. Поповиќ — македонски партизан, борец за слобода на Македонија и учесник во НОВ ^[22]
• Милан И. Поповиќ — македонски партизан, борец за слобода на Македонија и учесник во НОВ ^[22]
• Љубе Горански (1924-1944) — македонски партизан, борец за слобода на Македонија и учесник во НОВ
• Стојко А. Гораничиќ — македонски партизан, борец за слобода на Македонија и учесник во НОВ ^[22]
• Милош Павчев (1921-1944) — македонски партизан, борец за слобода на Македонија и учесник во НОВ
• Младен Царевски (1912-1943) — македонски партизан, борец за слобода на Македонија и учесник во НОВ
• Русе Рајчев (1923-1945) — македонски партизан, борец за слобода на Македонија и учесник во НОВ
• Стојко Василевски (1916-1944) — македонски партизан, борец за слобода на Македонија и учесник во НОВ
• Трајан Рајкочев (1924-1945) — македонски партизан, борец за слобода на Македонија и учесник во НОВ
• Драган Шопкин (1923-1945) — македонски партизан, борец за слобода на Македонија и учесник во НОВ
• Биљко Душан Шопкин — македонски партизан, борец за слобода на Македонија и учесник во НОВ ^[22]
• Милан М. Шопиќ — македонски партизан, борец за слобода на Македонија и учесник во НОВ ^[22]
• Спасо И. Шопиќ — македонски партизан, борец за слобода на Македонија и учесник во НОВ ^[22]
• Никче Павчев (1919-1944) — македонски партизан, борец за слобода на Македонија и учесник во НОВ
• Спасо Жежовски (1914-1945) — македонски партизан, борец за слобода на Македонија и учесник во НОВ
• Велко П. Жежовски — македонски партизан, борец за слобода на Македонија и учесник во НОВ ^[22]
• Тодор Ц. Жежовски — македонски партизан, борец за слобода на Македонија и учесник во НОВ ^[22]
• Љубомир Ацковиќ — македонски партизан, борец за слобода на Македонија и учесник во НОВ ^[22]
• Петар Б. Ацковиќ — македонски партизан, борец за слобода на Македонија и учесник во НОВ ^[22]
• Краљо В. Ацковиќ — македонски партизан, борец за слобода на Македонија и учесник во НОВ ^[22]
• Лазо Васиљковски — македонски партизан, борец за слобода на Македонија и учесник во НОВ ^[22]
• Душан А. Вујиќ — македонски партизан, борец за слобода на Македонија и учесник во НОВ ^[22]
• Јордан Н. Вујиќ — македонски партизан, борец за слобода на Македонија и учесник во НОВ ^[22]
• Велко Б. Вујиќ — македонски партизан, борец за слобода на Македонија и учесник во НОВ ^[22]
• Живко П. Вујиќ — македонски партизан, борец за слобода на Македонија и учесник во НОВ ^[22]
• Јован В. Вуканонски — македонски партизан, борец за слобода на Македонија и учесник во НОВ ^[22]
• Илија Н. Јазаџиќ — македонски партизан, борец за слобода на Македонија и учесник во НОВ ^[22]
• Краљо С. Јазаџиќ — македонски партизан, борец за слобода на Македонија и учесник во НОВ ^[22]
• Стеван Н. Јазаџиќ — македонски партизан, борец за слобода на Македонија и учесник во НОВ ^[22]
• Русе Спасов — македонски партизан, борец за слобода на Македонија и учесник во НОВ ^[22]
• Боро К. Каевиќ — македонски партизан, борец за слобода на Македонија и учесник во НОВ ^[22]
• Никудин Т. Каевиќ — македонски партизан, борец за слобода на Македонија и учесник во НОВ ^[22]
• Живко С. Каевиќ — македонски партизан, борец за слобода на Македонија и учесник во НОВ ^[22]
• Александар Ј. Каевски — македонски партизан, борец за слобода на Македонија и учесник во НОВ ^[22]
• Душан П. Каевиќ — македонски партизан, борец за слобода на Македонија и учесник во НОВ ^[22]
• Русомир С. Каевиќ — македонски партизан, борец за слобода на Македонија и учесник во НОВ ^[22]
• Александар Н. Кириќ — македонски партизан, борец за слобода на Македонија и учесник во НОВ ^[22]
• Сокол П. Кириќ — македонски партизан, борец за слобода на Македонија и учесник во НОВ ^[22]
• Данко Б. Колариќ — македонски партизан, борец за слобода на Македонија и учесник во НОВ ^[22]
• Воислав Н. Ковачевиќ — македонски партизан, борец за слобода на Македонија и учесник во НОВ ^[22]
• Милан Ј. Љубовчевиќ — македонски партизан, борец за слобода на Македонија и учесник во НОВ ^[22]
• Душан М. Мијачиќ — македонски партизан, борец за слобода на Македонија и учесник во НОВ ^[22]
• Стојан Н. Мијачиќ — македонски партизан, борец за слобода на Македонија и учесник во НОВ ^[22]
• Блажо М. Мијачиќ — македонски партизан, борец за слобода на Македонија и учесник во НОВ ^[22]
• Драган Мутовски — македонски партизан, борец за слобода на Македонија и учесник во НОВ ^[22]
• Ратко П. Паунковски — македонски партизан, борец за слобода на Македонија и учесник во НОВ ^[22]
• Александар Ј. Паунковиќ — македонски партизан, борец за слобода на Македонија и учесник во НОВ ^[22]
• Александар Т. Рајковчевски — македонски партизан, борец за слобода на Македонија и учесник во НОВ ^[22]
• Љубомир Н. Циговиќ — македонски партизан, борец за слобода на Македонија и учесник во НОВ ^[22]
• Стојко Н. Циговиќ — македонски партизан, борец за слобода на Македонија и учесник во НОВ ^[22]
• Душан А. Горанчиќ — македонски партизан, борец за слобода на Македонија и учесник во НОВ ^[22]
• Младен С. Чакалиќ — македонски партизан, борец за слобода на Македонија и учесник во НОВ ^[22]
• Александар Н. Чаколиќ — македонски партизан, борец за слобода на Македонија и учесник во НОВ ^[22]
• Димо Колариќ — македонски партизан, борец за слобода на Македонија и учесник во НОВ ^[22]
• Љубомир Павчевиќ — македонски партизан, борец за слобода на Македонија и учесник во НОВ ^[22]
• Александар Јазаџиски — македонски партизан, борец за слобода на Македонија и учесник во НОВ ^[22]
• Венко Петров (р. 1961, најпознат како Отец Методиј Македонецот) — игумен на најголемото руско светилиште Валаам и еден од најголемите современи руски духовници^[23]

И од ова село имало доста иселени домаќинства. До 1970 година, иселеници има во Скопје (10 семејства), Орман (3 семејства, Кајовци), Ѓорче Петров (3 семејства), Бутел (3 семејства), Волково (1 семејство) и во Бардовци (1 семејство).^[5]

Три семејства од селото се иселиле во Глогоњ во Војводина: Чакалови (2 семејства) и Коларовиќи (1 семејство).^[5]

• 
  Александар Македонски (најдесно) и неговите соперници (налево: Кир, Пор и Дариј), прикажани на фрескоживопис во бањанската црква „Св. Ѓорѓи“ од XVI век
• 
  Вообичаена архитектура во селото
• 
  Црквата „Св. Илија“
• 
  Дворот на црквата „Св. Богородица“
• 
  Бањанска Река

• Општина Чучер-Сандево
• Црногорија
• Скопје

• Бањане на Ризницата ^?

п р у Населени места во Општина Чучер-Сандево Бањане Блаце Бразда Брест Бродец Глуво Горњане Кучевиште Мирковци Побожје Танушевци Чучер-Сандево